Россия Федерациясенең «Әйләнә-тирә мохитне саклау турында» 2002 елның 10 гыйнварындагы 7-ФЗ номерлы Федераль законы, «Россия Федерациясендә җирле үзидарә оештыруның гомуми принциплары турында» 2003 елның 6 октябрендәге 131-ФЗ номерлы Федераль закон нигезендә, Татарстан Республикасы Арча муниципаль районы территориясендә Сосновский балтырганының зур күләмдә таралуын булдырмау максатыннан, Арча муниципаль районы Башкарма комитеты КАРАР БИРӘ:

1. «2021-2023 елларда Арча муниципаль районы территориясендә Сосновский балтырганына каршы көрәш»  муниципаль программасын расларга (алга таба-Программа).
2. Арча муниципаль районы финанс-бюджет палатасына чираттагы елларга бюджет формалаштырганда Программаны тормышка ашыру өчен акча бүлеп бирүне күздә тотарга.
3.  Әлеге карарны Татарстан Республикасы хокукый мәгълүмат рәсми порталында бастырып чыгарырга (http://pravo.tatarstan.ru) һәм Арча муниципаль районы рәсми сайтында урнаштыру юлы белән халыкка игълан итәргә (http://arsk.tatarstan.ru).
4. Карарның үтәлешен контрольдә тотуны башкарма комитет җитәкчесе урынбасары Р.Р. Мөхәрәмовка йөкләргә.

Җитәкче                                                             И.Ә.Галимуллин

«2021-2023 ЕЛЛАРДА ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АРЧА МУНИЦИПАЛЬ РАЙОНЫ ТЕРРИТОРИЯСЕНДӘ  СОСНОВСКИЙ БАЛТЫРГАНЫНА КАРШЫ КӨРӘШ» МУНИЦИПАЛЬ ПРОГРАММАСЫ

«2021-2023 ЕЛЛАРДА ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АРЧА МУНИЦИПАЛЬ РАЙОНЫ ТЕРРИТОРИЯСЕНДӘ  СОСНОВСКИЙ БАЛТЫРГАНЫНА КАРШЫ КӨРӘШ» МУНИЦИПАЛЬ ПРОГРАММАСЫНЫҢ

ПАСПОРТЫ

1. Муниципаль программаның проблемалары һәм максатлары тасвирламасы

Сосновский балтырганы-күпьеллык үсемлек,  ул 12 ел үсәргә мөмкин. Бары тик орлыктан гына үрчи. Бер үсемлек  берничә баш ясый һәм 20000 орлык чәчә ала.

1960 еллардан Сосновский балтырганы Россиянең күп кенә төбәкләрендә перспективалы азык культурасы буларак үстерелә. Үсемлеккә исем Кавказ флорасын тикшерүче Сосновский Д.И. хөрмәтенә бирелгән.  1947 елда балтырганны авыл хуҗалыгы терлекләренең азык базасын яхшырту өчен үстерергә тәкъдим ителә. Һәр районда Сосновский балтырганын үрчетү белән шөгыльләнүче хуҗалык була.

Балтырганның яфраклары һәм җимешләре фурокумарин матдәләре булган эфир майларына бай. Тирегә эләккәндә, бу матдәләр аның ультрафиолет нурланышына каршы торучанлыгын киметә. Үсемлек тирегә тисә, 1-2 нче дәрәҗә пешү булырга мөмкин, бигрәк тә кояшлы көннәрдә. Пешү билгеләре бер-ике көннән соң гына күренә башлый.

Кайбер очракларда Сосновский балтырганының согы кешедә токсикологик агулану китереп чыгарырга мөмкин, ул нерв системасының һәм йөрәк мускулларының эшчәнлеген боза. Үсемлек кеше сәламәтлеге өчен җитди куркыныч тудыра.

      Сосновский балтырганы күп үскән урыннарда үсемлек катламының өстенлекле төренә әверелә һәм авыл хуҗалыгы җитештерүчәнлегенә һәм табигый ландшафтларның биологик төрлелегенә куркыныч тудыра.  Хәзерге вакытта Сосновский балтырганы ташландык җирләрдә, бакчачылык территорияләрендә, сугару каналлары чокырларында, юл кырыйларында үсә, Сосновский балтырганы начар климат шартларына бирешми, шулай ук берничә квадрат метрдан берничә гектарга кадәр төрле тыгызлыкта үсәргә мөмкин.                      

        Сосновский балтырганына каршы көрәш җитди проблема булып тора һәм авыл җирлекләре һәм Арча шәһәре территорияләрен төзекләндерү максатыннан, барыннан да элек «Россия Федерациясендә җирле үзидарәне оештыруның гомуми принциплары турында» 2003 елның 6 октябрендәге 131-ФЗ номерлы Федераль законның 14 статьясындагы 3 өлеше, 19 өлешенең 19 пункты нигезендә кеше сәламәтлеген саклауны һәм имгәнүләрне булдырмау тәэмин ителергә тиеш. Арча муниципаль районы торак пунктлары территориясендә балтырган үскән урыннар артачак, дип фаразланыла. Шуңа күрә хәзерге вакытта әлеге куркыныч үсемлеккә каршы көрәш аеруча актуаль.

         Арча муниципаль районы территориясендә Сосновский балтырганы 59 гектардан артык җирдә үсә. Сосновский балтырганы (алга таба-балтырган) җир ресурсларының кыйммәтен киметә һәм әйләнә-тирә мохиткә зыян китерә. Арча муниципаль районы территориясендә Сосновский балтырган таралу фаразы шуны күрсәтә: биш-җиде елдан соң җирләрнең 5% ы балтырган белән капланырга мөмкин.

Программаны тормышка ашыру нәтиҗәсендә Арча муниципаль районының 59 гектар җирен Сосновский балтырганыннан арындыру планлаштырыла.

Программаның төп бурычлары-җир ресурсларын саклау һәм торгызу, антропоген һәм табигый ландшафтлар экосистемасының балансын саклау.

2. МУНИЦИПАЛЬ ПРОГРАММАНЫ ГАМӘЛГӘ АШЫРУ СРОКЛАРЫ ҺӘМ ЭТАПЛАРЫ

2021-2023 елларда Программаны тормышка ашыруның көтелгән нәтиҗәләре:

1. Арча муниципаль районы торак пунктлары чикләрендә 59 гектар җирне Сосновский балтырганыннан арындыру.
2. Арча муниципаль районының торак пунктлары территорияләрендә Сосновский балтырганы таралуга юл куймау.
3. Халык арасында травма алу очракларын киметү; җирлектәге торак пунктларның төзекләндерү дәрәҗәсен күтәрү.

Ташландык җирләр, юллар, канаулар һ.б. территорияләрендә балтырган таралуга бәйле икътисади зыянны бәяләү дә кыен. Экологик куркыныч үсемлек ел саен 10-15% яңа мәйдан били, экосистемаларның табигый тигезлеген боза, шул исәптән авыл хуҗалыгы җирләренең дә.

Сосновский балтырганы таралу темплары саклану (елына 15%) якындагы биш елда балтырган мәйданнарының ике тапкыр артуына, экологик хәлнең кискенләшүенә һәм балтырган белән көрәшкә чыгымнар ике тапкыр артуга китерәчәк.

Күрсәткечләрне исәпләү якынча башкарылды. Чүп үскән мәйданнарны тикшерү һәм балтырганга каршы көрәш буенча үткәрелгән чаралар комплексының нәтиҗәлелеген бәяләү барышында күрсәткечләрнең исәпләү төгәлләштереләчәк.

3. ПРОГРАММА ЧАРАЛАРЫНЫҢ ИСЕМЛЕГЕ ҺӘМ ТАСВИРЛАМАСЫ

4.1. Арча муниципаль районы муниципаль берәмлеге торак пунктлары территориясендә Сосновский балтырганы үскән урыннарны тикшерү, әлеге урыннарның карта-схемасын төзү.

Җирлекнең торак пунктлары территориясендә балтырган үскән җирләрне ачыклау һәм аның  бер мәйдан берәмлегендә үсүенә мониторинг үткәрү зарур. Балтырган биләгән мәйданнарны ачыклау һәм карта-схемасын төзү чаралар үткәрүгә кирәкле ихтыяҗны объектив бәяләргә һәм балтырган үсешен туктату чараларына төзәтмәләр кертергә мөмкинлек бирәчәк.

4.2. Балтырганны химик ысуллар белән бетерү буенча эшләр башкару (гербицидлар сиптерү- Россия Федерациясе территориясендә куллануга рөхсәт ителгән пестицидлар һәм агрохимикатлар белешмәсе нигезендә 2 тапкыр, 1нче тапкыр-май, июнь, июль, 2 нче тапкыр - август, сентябрь айларында).

4.3.  Башкарылган чараларның нәтиҗәлелеген бәяләү.

4.4. Балтырганны юк итү алымнары (химик, механика, агротехник) һәм саклык чаралары турында халык белән аңлату эшләре алып бару.

Программа  «Дәүләт һәм муниципаль ихтыяҗларны тәэмин итү өчен товарлар, эшләр, хезмәт күрсәтүләрне сатып алу өлкәсендә контракт системасы турында» 2013 елның 5 апрелендәге 44-ФЗ номерлы Федераль закон нигезендә муниципаль заказчы һәм Программа чараларын башкаручылар белән төзелгән муниципаль контрактларны (шартнамәләрне) гамәлгә ашыру нигезендә тормышка ашырыла.

4. МУНИЦИПАЛЬ ПРОГРАММА БЕЛӘН ИДАРӘ ИТҮ ҺӘМ АНЫ ТОРМЫШКА АШЫРУ МЕХАНИЗМЫ